Hoe werkt een radicale prostatectomie?
Radicale prostatectomie is als chirurgische ingreep een optie bij gelokaliseerde prostaatkanker. Het doel is om de gehele prostaat, inclusief de tumor, en de zaadblaasjes te verwijderen. Een radicale prostatectomie wordt onder algehele verdoving uitgevoerd.
Radicale prostatectomie kan open of laparoscopisch worden uitgevoerd, eventueel geassisteerd door een robot. Bij open chirurgie snijdt de uroloog door de buikwand of het perineum (gebied tussen penis en anus) om direct toegang te krijgen tot de prostaat. De prostaat en de zaadblaasjes worden verwijderd. Vervolgens worden de blaas en de urinebuis aan elkaar gehecht [Fig. 11]. De uroloog brengt een katheter in om de plasbuis en de blaas te helpen genezen. In de meeste gevallen wordt de katheter na 7 dagen verwijderd.
Fig. 11: Tijdens radicale prostatectomie verwijdert de uroloog de hele prostaat en de zaadblaasjes.
Welke manier van opereren wordt toegepast is afhankelijk van de beschikbare apparatuur in het ziekenhuis en de ervaring van de uroloog. De verschillende technieken geven dezelfde kans op genezing. Voor een goed resultaat is het van belang dat de uroloog deze operatie jaarlijks veelvuldig uitvoert.
De arts vertelt hoe de patiënt het beste voorbereid kan worden op de procedure. Ter voorbereiding op de narcose (algehele verdoving) dient minimaal 6 uur voor de operatie niet gedronken, gegeten of gerookt te worden. Medicatiegebruik dient besproken te worden met de arts. De arts kan adviseren een aantal dagen voor de operatie te stoppen met de medicatie en deze op een later moment weer te starten. Voorlichting hierover verschilt verder per ziekenhuis. Informatiefolders zijn bij de behandelende ziekenhuizen beschikbaar.
Er zijn afspraken voor nacontrole (follow-up) na een radicale prostatectomie. Deze kunnen ook door de huisarts gedaan worden in goed overleg (dit willen huisartsen namelijk meestal niet!). De controles duren ten minste 5 jaar. Bij elk bezoek zal de arts het niveau van de PSA-waarde testen. Nazorg is belangrijk om het herstel van de patiënt te volgen en om mogelijke terugkeer (recidief) van de kanker op te sporen.
Als tijdens een controle onderzoek de PSA waarde aangeeft dat de prostaatkanker niet volledig is verwijderd, kan een aanvullende behandeling nodig zijn om alle tumorcellen te verwijderen. De meest voorkomende behandelingen na radicale prostatectomie zijn radiotherapie en hormoontherapie. De uroloog bespreekt de mogelijkheden met de patiënt.
Nazorg
In de eerste dagen of weken na de operatie is hulp nodig bij de dagelijkse activiteiten. Indien mogelijk, vraag familie, vrienden of buren om te helpen met het doen van boodschappen, koken, schoonmaken, wassen, en tuinieren. De arts of verpleegkundige kan tevens informatie geven over professionele thuiszorg. Vermoeid voelen, minder energie hebben en moeite hebben met concentreren, ondanks de nodige nachtrust, zijn veelvoorkomende bijwerkingen na een operatie (wat minder na robotchirurgie). De meeste mensen ervaren vermoeidheid gedurende zes maanden tot een jaar na de operatie. Om beter om te kunnen gaan met deze vermoeidheid kan het volgende worden gedaan:
- Noteer wat energie geeft en geef die dingen voorrang tijdens de dag of week.
- Probeer hulp te krijgen bij huishoudelijke taken zoals wassen, schoonmaken of tuinieren.
- Neem korte dutjes meerdere keren per dag.
- Probeer zo actief mogelijk te zijn. Elke dag een korte wandeling is beter dan een lange wandeling een keer per week.
- Houdt bij het plannen van sociale activiteiten, zoals een reis of een bezoek, er rekening mee dat tussendoor wellicht tijd nodig is om uit te rusten. Bespreek dit met familie, vrienden of verzorger, zodat vooruit gepland kan worden. Het is belangrijk dat familie en vrienden over de vermoeidheid worden geïnformeerd.
Indicaties radicale prostatectomie
Radicale prostatectomie is een behandeling van kanker die alleen in de prostaat aanwezig is. Het doel is de patiënt te genezen. Omdat een operatie altijd risico’s met zich meebrengt wordt daar soms niet voor gekozen, bijvoorbeeld omdat de patiënt al ouder is, meerdere ziektes heeft en/of in de laag risicogroep valt. De uroloog bespreekt de optimale behandelkeuze met de patiënt.
Bijwerkingen
De gemiddelde opnametijd in het ziekenhuis voor een prostatectomie schommelt rond de 4 dagen. Gedurende enkele weken na een open radicale prostatectomie kan een lichte pijn in de onderbuik worden ervaren. Daarnaast kan ongecontroleerd urineverlies of erectiestoornissen voorkomen. Er zijn behandelingen hiervoor beschikbaar. In de volgende gevallen wordt geadviseerd de arts te contacteren:
- koorts
- zwaar bloedverlies
- ernstige pijn
- plasproblemen
Radicale prostatectomie kan incontinentie veroorzaken welke kan verergeren bij inspanning. Dit betekent urineverlies tijdens bepaalde activiteiten, zoals hoesten, lachen, hardlopen, of tillen. Hier zijn enkele tips om te helpen bij het beheersen van de symptomen:
- Spreek al ruim voor de operatie af met een bekkenfysiotherapeut. Met de bekkenoefeningen die deze opgeeft kan na 3-6 maanden de controle over de bekkenbodemspieren herwonnen worden, wat het urineverlies vermindert.
- Probeer ervoor te zorgen op de hoogte te blijven van waar het dichtstbijzijnde toilet is. Wees nooit bang of beschaamd om te vragen waar het toilet is.
- Bij problemen met lekken van urine, kan opvangmateriaal worden gebruikt. Dit kan met de arts of (urologie)verpleegkundige worden besproken.
- Draag losse kleding voor comfort.
- Houdt altijd een extra set kleding bij de hand.
Een ander risico bij radicale prostatectomie is een erectiestoornis. Omdat de uroloog mogelijk weefsel buiten de prostaat moet verwijderen, bijvoorbeeld omdat de tumor agressief is of bijna buiten de prostaat groeit, bestaat het risico dat bloedvaten en zenuwen worden beschadigd tijdens de operatie. Dit is een veel voorkomende oorzaak van erectiestoornissen. Tijdens de operatie zal de uroloog proberen de zenuwen naar de penis onbeschadigd te laten als dit mogelijk is, dit wordt voor de operatie besproken. Het succes hiervan is afhankelijk van de agressiviteit van de kanker en waar de tumor zich bevindt. Indien nodig kan de arts behandeling van een erectiestoornis aanraden. Er zijn verschillende mogelijkheden om een erectiestoornis te behandelen. De meest voorkomende zijn pillen, injecties, of een prothese. Met de arts kan besproken worden wat de beste optie is. Omgaan met urine-incontinentie of een erectiestoornis na een radicale prostatectomie kan moeilijk zijn. Ze kunnen langdurig psychologische effecten veroorzaken. De arts, verpleegkundige of huisarts, kunnen helpen de ondersteuning te vinden die nodig is.